در مقاله زبان قرآن و تعلیم و تربیت آمده :

شهید مطهّری «حقیقت‏‌جویی» را از مهم‏ترین فطریات انسان دانسته، آن را جزو نخستین گرایش‏‌های مقدّس آدمی به شمار می‌‏آورد. به نظر ایشان، حقیقت‌‏جویی از مقوله دانایی به معنای دریافت واقعیت هستی است، آن‏‌گونه که هست. گرایش به کشف واقعیت‏‌های هستی و درک حقایق اشیا آنچنان‌‏که هستند، در نوع بشر وجود دارد. انگیزه حقیقت‌‏طلبی در نفس انسان به صورت یک نیروی فطری در باطن فرد قرار دارد و وی را به جست‏‌وجو و کشف حقایق وامی‌‏دارد . این عطش درونی موجب می‌‏شود انسان برای کسب علم و دانش، رنج‏‌ها، خطرها و دوری‏ها را تحمّل نماید، به کشورهای گوناگون سفر کند و مدارج بالای علمی را به دست آورد

پیامبر اکرم صلی‏‌الله‌‏علیه‏‌و‏آله می‏‌فرمایند: «کُلُّ مَولُودٍ یُولَدُ علَی الفِطرة و ابَواهُ یُهَوِّدَانَهُ و یُنَصِّرانَهُ و یُمَجِّسَانَهُ»؛ هر نوزادی با فطرت خدایی به دنیا می‏‌آید، ولی پدر و مادر هستند که او را به کیش یهودیت، نصرانیت و مجوسیت می‏‌کشانند. تعلیم و تربیت نادرست فطرت انسانی را مکدّر می‌‏سازد و جلوی رشد و ترقّی آن را می‏‌گیرد و متربّی را به مسیری سوق می‌‏دهد که خود برای او تعیین کرده است. اهمیت و نقش تربیت در جهت‏‌دهی نیروی حقیقت‏‌جوی انسان از این روایت نبوی به خوبی استفاده می‏‌شود. بنابراین، یکی از مبانی تعلیم و تربیت اسلامی فطرت حقیقت‏‌جوی انسان است که بر اساس آن باید فرایند آموزش و پرورش طراحی و اجرا گردد.

مربّی باید تدبیری بیندیشد که تمام فعالیت‏‌های آموزشی و تربیتی وی با فطرت فراگیر و متربّی و خواست‏‌های ذاتی او مطابقت داشته باشد؛ زیرا تربیت در اندیشه شهید مطهّری یعنی رشد استعدادهای واقعی و درونی فرد که یکی از توانایی‏‌های او حسّ حقیقت‏‌طلبی است و آن را باید به‌وسیله آموزش و پرورش صحیح تقویت کرد، نه اینکه آن را سرکوب نمود و از بین برد.

مهم‏‌ترین فلسفه بعثت انبیا در طول تاریخ تعلیم و تربیت انسان‏ها این بوده است که مردم را به سویی هدایت کنند که به خواست‏‌های فطری خود پاسخ گویند. به فرموده شهید مطهّری، دین خواست فطری آدمی است و چیزی در دین اسلام وجود ندارد که بر خلاف اقتضای فطری انسان باشد.

در درس گفتارهای استاد غلامحسین ابراهیمی دینانی آمده:

آیا رسیدن به حقیقت ممکن است؟

بدون شک، هر کس که ادعا کند به حقیقت محض رسیده است، خلاف واقع گفته است. چرا که در این وادی، سکون و توقف معنی ندارد. ما باید همواره در مسیر نزدیک شدن به حقیقت باشیم و این مستلزم داشتن «استقلال فکری» است. به عبارت دیگر، هر انسانی از عقل برخوردار است و نباید دنباله رو دیگری باشد، بلکه به طور مستقل، باید مفاهیم بنیادین را بررسی کرده و بهترین مسیر را برای نزدیک شدن به حقیقت انتخاب کند. فکر مستقل، متمرکز بر چیستی و چرایی وجود خود و هستی بیرون خود است. فکر مستقل، به این باور رسیده است که عقل، والاترین ارزش بشری است و اگر از آن به درستی استفاده شود، می تواند ما را به حقیقت نزدیک کند. بنابراین، معیار سنجش ادعای مدعیانی که می گویند حقیقت را دیده اند و راه بلد هستند، تنها عقل هر فرد است و بس. دیده ایم و شنیده ایم که عرفان ها و فرقه ها در اولین قدم، از پیروان خود می خواهند تا عقل خود را کنار گذاشته و مطیع محض باشند. و این سرآغاز توهمات و انحرافات خواهد بود.

انسان هرچه تلاش کند تا خود را از تنهایی خارج کرده و اطرافش را پر از افراد مختلف کند، نمی تواند منکر این معنا شود که «ذاتا تنهاست». ما در اعماق وجود خود تنها هستیم.

مفهوم «من»

هستی شناسی، پدیدار شناسی و معرفت شناسی رشته هایی معروف و پر طمطراق در عصر حاضر هستند و هرکدام به نحوی در پی حقیقت در حرکتند. هستی شناسی به دنبال فهم هرآنچه هست است، پدیدار شناسی به دنبال درک ما از پدیده ها و معرفت شناسی در پی این است که انسان چطور می اندیشد. اما جای تعجب است که تمام این شاخه های فلسفه ی مدرن، از این معنا غافل شده اند که تا ما خود را نشناسیم، نمی توانیم هستی و معرفت بشناسیم. آیا  شناختن بدون شناسنده که انسان است ممکن است؟

انسان تنها موجودی است که «من» می گوید. حیوانات نمی توانند من بگویند زیرا قادر نیستند از «خود» فاصله گرفته و مثلا بگویند «من گنجشک هستم». زیرا موجودات، فقط هستند و نسبت به بودن خود آگاهی ندارند. اما ما میتوانیم از خود فاصله گرفته و در مورد خود بیاندیشیم. انسان می تواند بگوید «من بدن و روح دارم». اگر در مورد این جمله کمی بیاندیشیم، متوجه می شویم که بسیار تکان دهنده است! یعنی من، این بدن و این روح نیستم! پس این «من» واقعا کیست؟

کلید رسیدن به معرفت و حقیقت، شناخت «من» است. این همان «وجود و ذات عاقل» درون ماست که در چهارچوب هیچ محدودیتی قرار نمی گیرد. این همان «جان» است که به دنبال «جانان» است. جسم و روح می توانند محدود شوند، اما حقیقت وجودی ما و عقل ما، ورای قید و بندهاست. از اول بوده است و تا آخر هم وجود خواهد داشت. بنابراین، شناخت هستی و شناخت معرفت، مستلزم شناخت خود است. هر انسان، یک جهان منحصر به فرد در درون خود دارد و به تعداد انسان ها، جهان های درونی وجود دارد.

 اگر انسان وجود نداشت، آیا موجود دیگری در جهان بود که سعی در شناخت مفهوم هستی کند؟

جواب این سوال قطعا خیر است زیرا هستی از درون انسان به ظهور می رسد و انسان است که در درجه ی اول از وجود خود و سپس از وجود دیگر موجودات آگاه است. خوب است در اینجا به یک نکته جالب در مورد یک باور قدیمی اشاره کنیم. خردمندان باستان بر این باور بودند که زمین، مرکز جهان هستی است. می توان روی این باور تامل کرد. زیرا شاید مقصود آنها جایگاه افلاک و ستاره ها نبوده است. شاید آنها معتقد بوده اند هرکجا که انسان وجود دارد، آنجا مرکز هستی است. زیرا انسان است که از طریق شناخت خود می تواند به شناخت هستی برسد و اساسا هستی با وجود انسان معنی پیدا می کند. بدون ما، این آسمان ها و زمین فقط هستند، بدون اینکه خود بدانند، و هرگز شناخته نمی شدند و کسی از وجودشان آگاه نمی شد.

اما این وجود آگاه و این گل سر سبد هستی، علاوه بر این شرافت و مزیتی ویژه ای که دارد و میتواند خود شناس و هستی شناس باشد، می تواند نظم هستی را هم مغشوش کند. همه ی موجودات در عالم، از آنچه هستند نمی توانند فراتر باشند. کرات آسمانی در مدار خود با نظم در حال حرکت هستند. حیوانات به اقتضای نوع خود، همان چیزی هستند که باید باشند. اما انسان می تواند از مدار انسانیت خود خارج شده و تبدیل به یک موجود خطرناک برای نظام هستی شود. یک اصل فلسفی معروف وجود دارد که می گوید: «هر چه از حد خود تجاوز کند، به ضد خود تبدیل می شود».

بنابراین، انسان در کنار همه ی ویژگی هایش، این استعداد را هم دارد تا به پایین ترین مرتبه های وجودی تنزل پیدا کند. دلیل این توانایی، داشتن قدرت اختیار است.انسان، علی رغم اینکه از آگاهی بالایی به واسطه ی عقل خود برخوردار است، اما این اختیار را هم دارد تا در زمان هایی که عقل اش مختل می شود، کارهایی به شدت غیر عقلانی و خطا مرتکب شود. این خصوصیتی دیگر برای انسان است که در دیگر موجودات یافت نمی شود.

چقدر سعی می‌کنیم دانش‌آموزان را حقیقت‌جو بار بیاوریم؟