به‌تازگی با مفهومی به نام دیسلِکسیا (Dyslexia) آشنا شدم. افراد بزرگی چون چرچیل، جنیفر لوپز، تام کروز، انیشتین، لئوناردو داوینچی و …. چنینند. در ابتدا اندیشیدم:«عجب چیز خوبی‌ست! باید کسبش کنم. همه موفق‌ها این‌گونه‌اند.» اندکی بعد دریافتم این ظاهر زیبا چندان موفقیت‌آمیز نیست. نارساخوانی (Dyslexia) شایع‌ترین نوع اختلال یادگیری است و حدود 80% مشکلات یادگیری را در برمی‌گیرد.

نارساخوانی به چه معناست؟

نارساخوانی (Dyslexia) پیوندی از توانایی‌ها و مشکلاتی است که گریبان فرآیند یادگیری را در یک یا چند زمینه از جمله خواندن، نوشتن و هجی کردن می‌گیرد. این اختلال ممکن است با مشکلاتی در زمینه‌های سرعت پردازش، حافظه کوتاه‌مدت، توالی، ادراک دیداری و شنیداری، زبان گفتاری و مهارت‌های حرکتی نیز همراه باشد. اختلال خواندن یک ناتوانی یادگیری بر پایه مغز است که توانایی شخص به طور ویژه در خواندن آسیب می‌بیند. محققان مختلف به‌دلیل وجود تعاریف و تبیین‌های متفاوت از نارساخوانی، ارقام متفاوتی را درباره فراوانی این اختلال ارائه داده‌اند. میزان شیوع اختلال‌های یادگیری در ایران 11% اعلام شده است که حداقل 9% آن‌ها مبتلا به نارساخوانی هستند.

چه چیزی باعث اختلال نارساخوانی یا خوانش‌پریشی می‌شود؟

1. ژنتیک : اگر یکی از والدین به این اختلال دچار باشد احتمال انتقال آن به فرزند از 30% الی 50% درصد افزایش می‌یابد. اگر هر دو والد درگیر اختلال باشند احتمال وراثت 100% است. در کتاب (Dyslexia Way of Thinking) روش تفکر نارساخوانی ذکر شده است که حتا پدربزرگ و مادربزرگ هم می‌توانند این هدیه را به نوه خود تقدیم کنند.

2. تفاوت در رشد و عملکرد مغز: چنین افرادی به تنوع عصبی – عملکرد ذهنی و عصبی متفاوت (neurodivergent ) دچارند.

3. اختلال در رشد و عملکرد مغز: عفونت، مسمومیت در اثر آب و هوای آلوده از موارد مخل رشد جنین محسوب می‌شود که احتمال نارساخوانی را در آینده کودک رقم خواهد زد.

4. کتاب‌نخوانی: احتمال نارساخوانی در خانواده‌هایی که ابزار مطالعه کم است و مطالعه تشویق نمی‌شود، بیشتر است.

5. محدودیت‌های محیط آموزشی: کودکانی که از حمایت یادگیری کم‌تری در مدرسه یا محیط مشابه برخوردارند، بیش‌تر در معرض ابتلا به نارساخوانی هستند.

نقاط مثبت و منفی نارساخوانی

در کتاب سبک تفکر نارساخوانی (Dyslexia Way of Thinking ) که به قلم استون مایلن (Steven Milne)، یک نارساخوان، نوشته شده است به موارد زیر جهت بهبود عملکرد نارساخوانان پرداخته:

1. نارساخوانی یک سبک تفکر است نه معلولیت.

2. خودشناسی و خوددوستی  بزرگ‌ترین دستاورد برای شکست مشکلات نارساخوانی‌‌است.

3. با افزایش مثبت‌نگری به خود کوششِ یادگیری اوج می‌گیرد که بهبود کیفیت زندگی را در بردارد.

4. این اختلال دارای مزایا و معایبی است همان‌طور که هیچ هدیه و قدرتی بدون ضعف نیست. نارساخوان‌ها به تمرکز بر قوت‌های خویش و کاهش توجه به ضعف‌های خویش نیازمندند. مانند بقیه انسان‌ها باید به قوت‌گاه خویش بها دهند.

چرا نارساخوانی یک هدیه است؟

1. نارساخوانان قادرند چیزها را عمیق‌تر و در چشم‌اندازهای متفاوتی نسب به معمولی‌ها بنگرند. ژرف‌نگری آن‌ها یک هدیه است.

2. خلاقیت دست و ذهن رهاورد تصویرپردازی، ژرف‌نگری و جزیی‌بینی آن‌هاست مانند معماران و مکانیک‌ها.

3. تصویرپردازی آینده: برای مثال پیش‌بینی رویدادها، داستان‌سرایی، نقاشی و طراحی

4. چگونگی کارکرد ذهن انسا‎ن‌ها، مثل شخصیت‌ها

5. به‌دلیل ژرف‌نگری و شخصیت‌دانی پنددهندگان خوبی هستند.

6. آگاهی نسبت به محیط و جهان اطراف

7. شهود و بصیرت بالا

8. توانایی برتری در ورزش انفرادی

9. قدرت به کارگیری همزمان همه حواس

10. قدرت بینایی خوب: چینش اجزای پازل یا جیگ سا (jig saw)

مشکلات نارساخوانی

1. درگیری با این سوال: 《چگونه از توانایی‌ها بهره ببرم؟》 باید دانست شکوفایی استعدادها زمان‌بر است. یکی از راه‌های ارتقای استعداد به‌کارگیری و وارد کردن آن به زندگی است. اگر نارساخوانید از نقاط ضعف کم‌تر استفاده کنید. برای مثال اگر در تعامل قوی هستید و در نوشتن ضعیفید، فعالیت‌هایی با ضبط فیلم و صوت را بگزینید. از قدرت‌ها بهره‌مند شوید و مادامی که مجبور نیستید از ضعف‌ها استفاده نکنید.

2. ناتوانی برای به‌یادآوردن دقیق کلمات یک جمله

3. یادآوری سخت حقیقت‌

4. کم‌فهمیِ لطیفه‌

5. تطبیق به محیط و تنظیمات جدیدِ دشوار 

6. سختی در درک سوالات باز ( سوالاتی که جوابش بله و خیر نیست)

7. به‌آرامی کار کردن

8. گیج شدن در جهت راست و چپ یا اعداد زوج و محاسبات ریاضی

9. خودپذیر نبودن به دلیل نشناختن ذهن، سبک تفکر و نوع اختلال و نحوه استفاده ازقدرت‌ها در جامعه. اگر نارساخوانید: به ذهن، روح و بدن خویش رجوع کنید. به طرز نگاهتان به جهان بنگرید. با معتمدین در مورد خود و اختلال گفت‌وگو کنید. می‌توانند به شما در جهت خودپذیری کمک کنند. به دنبال پاسخی برای «شما چه کسی هستید و چطور اختلال بر شما و زندگی‌تان سایه افکنده» باشید.

10. سختی در یادگیری زبان: تلفظ نادرست واژگان، صحبت کردن، نوشتن، اسامی و حروف، خوانش متن و درک مطلب، مشکل در تفکیک حروف با اشکال مشابه، مانند: (d ,b ,p ,q ) یا احتمالن حروف (ج،خ،چ یا ظ،ط) در فارسی.

ویژگی‌های یادگیری‌ نارساخوان‌ها (dyslexic) _ معلم‌ها و والدین بدانند

1. نمونه‌افرادی که در ابتدا ذکر شد نشان‌ می‌دهد شانس موفقیت این افراد نه تنها برابر چه بسا بیش‌تر از انسان‌های عادی است. این دسته به دلیل خلاقیت و قدرت ذهنی بالا مدیرهای خوبی از آب در خواهند آمد اگر سرشکسته نشوند.

2. بایسته است مطالب را قدم به قدم بیاموزند و از تمام حواسشان برای یادگیری استفاده شود. (بینایی، شنیداری، لامسه و حرکتی)

3. لازم است توضیحات درسی واضح و دقیق باشد. به محیطی انگیزه‌بخش و مشوق نیازمندند.

4. قدردان تلاش آن‌ها باشیم نه موفقیتی که به چنگ می‌آورند. 

5. در برگه‌های امتحانی، فونت مناسب این افراد در زبان انگلیسی (comic sans , Arial) به‌دلیل وضوح است و اندازه فونت مناسب ۱۲ _۱۴ می‌باشد.

6. همه حروف مورد استفاده نباید capital باشند و دور قرتی‌بازی‌هایی چون Underling, Italic باید خط کشیده شود.  فقط bold یا برجسته‌سازی برای تاکید مناسب است چون بقیه موارد را شلخته و ناخوانا می‌پندارند.

7. رنگ‌های سبز و قرمز را مبهم می‌خوانند.

8. کاغذ ساده، بی‌حاشیه، بی‌لوگو و کاهی زحمت‌ِ خوانش را می‌کاهد.

9. تصویر و سازمان‌دهنده‌ گرافیکی (Graphical organizer)به درک ‌مطلب می‌افزاید.

چطور نارساخوان‌دوست باشیم؟

در کتاب مجموعه ابزار معلمانِ دوست‌دار نارساخوانی (dyslexia friendly teachers toolkit ) به موادری جهت ارتقا ارتباط‌‌گیری و رشد نارساخوانان اشاره می‌شود:

1. آشنایی با شخصیت نارساخوان‌ها

2. نگریستن به نارساخوانی به مثابه مسئله جامع مدرسه

3. آموزش تفکر خلاق

4. استفاده از تمرین‌های دوست‌دار نارساخوانی ( برای معلمان زبان‌ استفاده از منابع آموزشی، مقالات و کتب به دلیل فراوانی آسان‌تر است.)

5. استفاده از روش‌های متنوع تدریس

6. مراقبت از احساس زبان‌آموز

7. آموزش‌های انفرادی: طبق پژوهشی در ایران « در مقطع ابتدایی دانش‌آموزانی که در معرض آموزش‌های انفرادی بودند، در انگیزه تحصیلی، عزت‌نفس و عملکرد خوانش در مقایسه با گروهی که آموزش انفرادی را دریافت نکردند، نمره بیشتری کسبیدند.»

نتیجه

اگر نارساخوانید یا با یکی از آن‌ها خویشاوندید، اگر مربی کودک یا نوجوانی نارساخوانید حوصله شناخت پراهمیت است. مهم‌ترین مسئله شناسایی است. با شناخت ضعف‌های خود و دیگران قادرید توانایی‌ها  را بشناسید و  بهره کافی را قبل از این‌که ضعف‌ها نابودشان کند، ببرید. نارساخوانی مسئله‌ای است که اگر یک والد یا معلم در توجه به آن کوتاهی کند ضررهای جبران‌ناپذیری به نارساخوان خواهد زد. همان‌طور که درمقاله ذکر شد افراد موفقی به آن دچارند و لابد هزاران هزار نارساخوان دیگر در کره زمین وجوده داشته که با انگ «خنگ بودن » نشکفته پژمرده‌اند.

مهم‌ترین هدف این مقاله یک جمله است:

دیسلکسیا بیماری یا معلولیت نیست، با نقاط قوت آن زندگی کنید و موفق شوید.

منابع :

مجله: کودکان استثنایی «بهار 1402 – شماره 87 رتبه ب» (وزارت علوم/ISC ‎18 صفحه – از 47 تا 64 )

مجله: کودکان استثنایی «تابستان 1402 – شماره 88 رتبه ب» (وزارت علوم/ISC 14 صفحه – از 91 تا 104 )

Dyslexia Way of Thinking

dyslexia _ friendly teachers’ toolkit