اگر نقش یاددهی معلم را به نقش ظاهری او یعنی تعامل معلم و دانش‌آموز در محیط آموزشی و ارتباط گفتاری او محدود کنیم. تلقی‌ای ساده‌انگارانه کرده‌ایم.
با ژرف‌اندیشی به سطوح پنهان‌تری در رابطه بین معلم و دانش‌آموز می‌رسیم.
معلم فراتر از زبان و گفتار با شئون خود یعنی حرکات، گفتار، سکنات، کردار، نگاه، وضعیت ظاهری و حتی پوشش، یاددهنده است.
همانگونه که بیان شفاهی معلم در توضیح یک مفهوم یا مساله، خاصیت یاددهی دارد، نحوه و میزان خندیدن او، نشاط یا بی‌نشاطی او، شیوه حرکات و نگاه و احساس او نیز آموزنده است.
خاصیت یاددهی همه شئون معلم ریشه در پیوند و ارتباط خاص معلم با دانش آموز دارد. دانش‌آموز الگوپذیر است و معلم را ناهشیارانه الگوی خود قرار می‌دهد.
مثلا نحوه مواجهه معلم با سوال را الگوی روبه‌رو شدن با سوال می‌انگارد.
معلمی حرفه‌ای اخلاقی است و تربیت اخلاقی از مسئولیت‌های این حرفه است.
آموزش اخلاق باید با رفتار باشد نه گفتار تا کارایی داشته باشد. دعوت کننده مردم به حق و خیر باشید نه به گفتارتان
از رسول خدا به عنوان ترکیه دهنده و یاری دهنده یاد شده است: “لقد کان لکم فی رسوالله اسوه الحسنه”
معلم یا نیکی، ارزش و مسئولیت‌پذیری زیست اخلاقی را می‌آموزد یا زشتی، کاستی، مسئولیت‌گریزی و اخلاق ستیزی را یاد می‌دهد.
معلم معماری است که یا بنای درست‌کاری و خیر می‌نهد یا بانی رفتارهای ناشایست می‌شود. پیامدهای زشت یا زیبا به‌خود او نیز بر می‌گردند.
غالب دانش‌آموزان از ادب معلم درس ادب، از بی‌ادبی او درس بی‌ادبی می‌آموزند.
اما دانش‌اموزان نادری نیز وجود دارند که به سبب برخورداری از تیزهوشی از رفتار تبعیض‌آمیز یا کم‌کاری معلم درس کم‌کاری و تبعیض یاد نمی‌گیرند. لقمان وار عمل می‌کنند.
شئون مختلف معلمی
١.تعامل معلم با خود
رفتار ارتباطی بر پایه طرف ارتباط چهار گونه است:
ارتباط با خدا
ارتباط با خود
ارتباط با دیگر انسان‌ها
ارتباط با محیط زیست
در این میان رفتار ارتباطی درون شخصی، نقش زیرساختی دارد. کسی که خود را بشناسد خدارا نیز می‌شناسد.
با دیگران بر همان سبکی رفتار می‌کنیم که با خود رفتار می‌کنیم.
یکی از بخش‌های رساله حقوق امام سجاد ترسیم وظایف فرد در قبال حقوق خود در دو بعد جسم و نفس است.
دانش‌آموز از رفتار معلم، چه فضیلت چه رذیلت، به صورت ناهشیار اما موثر و پایدار، الگو می‌گیرد که چگونه با خود رفتار کند. در نتیجه به‌همان نحو با دیگران نیز رفتار می‌کند.
٢. بهره‌وری در فعالیت حرفه‌ای
کارمند کارگریز روزی روی نیمکت مدرسه یا دانشگاهی بوده و کم‌کاری و کارگریزی معلم و استاد را نظاره کرده است.
میزان بهره‌وری فعالیت حرفه‌ای معلم در تدریس، تمرین، آزمون و ارزیابی خاصیت یاددهی دارد.
٣.نگاه مهربان مادرانه
دانش‌آموزان به صورت ناهشیار از نگاه کردن به معلم، نگاه کردن به دیگران را می‌آموزند. منِ معلم در شکل‌گیری سبک نگاه کردن دانش‌آموزان به دیگران تأثیر دارم و این تاثیر مسئولیت‌آور است.
۴.کردار نرم و محترمانه
دانش‌آموز معلم را می‌بیند که با دانش‌آموزان چگونه رفتار می‌کند.
احترام را می‌توان به دو صورت تعریف کرد:
احترام در تعریف ایجابی ارتباطی است که احساس ارزشمندی را به طرف منتقل می‌کند
احترام در تعریف سلبی خودداری از رفتاری است که احساس حقارت را به طرف منتقل کند.
۵.گفتار استوار و شفقت‌آمیز
مهم‌ترین فعالیت معلم سخن گفتن است.
گفتار محتوایی دارد و شیوه‌ای.
سخن می‌تواند به لحاظ هزل، هجو، جد، مفید، مضر، سست و استوار باشد
ارتباط کلامی سبک‌های گوناگون دارد. هر سبکی، همانند آنچه در نحوه نگاه گفتیم، دارای پیام و تاثیر خاص است؛ درشت‌گویی، گفتار همراه با شفقت، گفتار توهین‌آمیز، پرخاشگری و…
۶.اقتدار همراه با صمیمیت
اقتدار از فضائل حرفه‌ای در حرفه‌های چون مدیریت، قضا و معلمی است که در برابر رذایلی چون قدرت‌نمایی و نبود قاطعیت است.
اقتدار همراه با صمیمیت دارای چند مولفه است:
صداقت، صراحت، احترام اصیل و متقابل، حفظ استقلال طرفین و..
همانطور که گفتیم دانش‌آموز از پرخاشگری یا قاطعیت معلم درس پرخاشگری یا قاطعیت می‌آموزد.
٧.مواجهه با سوال دانش‌آموز
سبک پاسخ‌گویی معلم به سؤال‌ها خاصیت یاددهی دارد و همان سبکی است که معلم از معلم خودش آموخته.
٨.ارزش‌داوری
یکی از فعالیت‌های انسان‌ها داوری درخصوص شخصیت و رفتار دیگران است. معلم در کلاس درس ناگزیر از داوری است. داوری مسئولیت‌آور است چرا که به داوری بد، حقوق افراد از بین می‌رود و حرمتشان می‌شکند.
باید احتیاط کنیم و بدون ادله و مستندات داوری نکنیم.
سبک‌های داوری :
منصفانه
شتاب‌زده
محتاطانه
داوری درست
دانش‌آموز در کلاس سبک داوری معلم را می‌بیند و آن را الگوی خود قرار می‌دهد. این‌گونه معلم در پیامدهای ارزش‌داوری دانش‌آموزان شریک می‌شود.
٩.سخاوت علمی
دانش‌آموز از سخاوت و بخل معلم درس سخاوت و بخل می‌آموزد.
١٠. مواجهه عادلانه و منصفانه
مواجهه منصفانه و عادلانه ابعاد فراوانی دارد و شامل ارتباط کلامی، ارتباط بصری، داوری، ارزشیابی، تشویق و تنبیه آن‌ها می‌شود.
١١.پوشش برازنده
پوشش در معلمی از حیث خاصیت یاددهی آن اهمیت فراوانی دارد. احترام به هنجارهای اجتماعی مهم‌ترین اصل در کدهای پوشش است.
١٢.روحیه آموزش‌پذیری
دانش‌آموز می‌بیند: آیا معلم که این همه به یادگرفتن و مطالعه کردن ترغیب می‌کند، خود فرصت یادگیری را شکار می‌کند؟ آیا حاضر است از دانش‌آموزان نکته‌ای یاد بگیرد؟
تاثیر معلم بر اخلاق شهروندی و اخلاق حرفه‌ای جامعه
توجه به این خاصیت ذکر شده یاددهی رفتار معلم در کلاس، نشان می‌دهد معلمان نقش مهمی در صعود یا سقوط اخلاق شهروندی و اخلاق حرفه‌ای دارند.
و این نقش با عوامل بیرونی مانند عدم امنیت معیشتی نباید کمرنگ شود. بلکه تنها علتی برای مسئولیت گریزی است و رفتارهای غیراخلاقی را موجه نمی‌کند.
برگرفته از کتاب اخلاق حرفه‌ای
آخرین نظرات: